Człowiek jako osoba

Osoba

Obecnie coraz częściej traktuje się człowieka jako jeden z wielu elementów przyrody. Dlatego musimy podkreślić jego odmienność od świata roślinno-zwierzęcego i podkreślić wyjątkowość jego powiązań z Bogiem oraz innymi ludźmi.

Osoba to jednostkowa substancja o rozumnej naturze, która dzięki swej bytowej konstrukcji jest w pełni podmiotem swego poznania i swoich działań, a wobec innych bytów zachowuje autonomię. Dzieje się to poprzez poznanie intelektualne. To, co nazywamy światem, jego istotę rzeczy, człowiek jest w stanie intelektualnie zbadać i określić w sposób pośredni lub bezpośredni. Ujmując istotę rzeczy, nie tylko zadaje pytanie, czym dana rzecz jest, ale stara się ująć w człowieku to, co sprawia, że jest on człowiekiem (samoświadomość).

Poznanie

Poznanie istoty rzeczy zawsze jest nastawione na poszukiwanie prawdy o tej rzeczy i to się staje głęboką potrzebą człowieka wynikającą z jego intelektualnego charakteru istnienia. Człowiek, odkrywając prawdę o otaczającym go świecie używając swego rozumu, odkrywa także prawdę o dobru. Skutkiem takiej rozumności jest wolność – wybór tego dobra. Podmiotem takiego wyboru jest intelektualna władza (określenia za św. Tomaszem w języku polskim to: potentia – możność, moc; vis – siła, moc; virtus – potęga; proprietas – właściwość.

Wolność

Wolność człowieka polega przede wszystkim na tym, że jego wola jest świadoma swych aktów. Proporcjonalna do wolności jest odpowiedzialność. Oznacza to, że wola, która jest świadoma swoich decyzji, powinna mieć także proporcjonalne poczucie odpowiedzialności za skutki podjętych wyborów.

Godność

Człowiek, który czuje się osobą i traktuje siebie jako podmiot mający poczucie swego miejsca w tym świecie, przybiera godność osoby. I na odwrót, jeżeli człowiek jest postrzegany jako przedmiot, to odczuwa poniżenie swej osoby i godności. W takim rozumieniu godność uprawnia nas do domagania się poszanowania siebie, ale także zobowiązuje nas do relacji z inną osobą jako podmiotem. Z podmiotowością ściśle związuje się takie pojęcie jak autonomiczność. Oznacza to, że ktoś, kto jest osobą, opiera się na własnym poznaniu istoty rzeczy, podejmie własną decyzję i zgadza się na osobistą odpowiedzialność.

Autonomiczność

Autonomiczność wykazuje, że każda osoba jest niepowtarzalna, jedyna w swoim rodzaju, indywidualna, wyjątkowa i nieprzekazywalna. Św. Tomasz używa określenia „samoistność” (subsistentia) – samodzielne istnienie. Wolność też jest powiązana z autonomią osoby. Dlaczego? Bo wolność ukazuje, że osoba nie jest całkowicie sterowana swą naturą. Owszem, człowiek jest ograniczony i podporządkowany siłom natury (jedzenie, oddychanie, sen...), jednakże poza tą strefą konieczności ma w swojej dyspozycji prawo wyboru.

Miłość

Człowiek ma zdatność do nawiązywania wyjątkowych relacji z inną osobą. Takie relacje o wyjątkowym charakterze nazywa się miłością. Miłość nie jest jedynie uczuciem, ale przede wszystkim aktem woli skierowanym ku dobru drugiego człowieka. Jest przede wszystkim darem, który otrzymujemy od Boga. To On jest źródłem wszelkiej miłości i to On obdarza nas zdolnością kochania. To właśnie w Bogu człowiek odnajduje swoje ostateczne spełnienie. Miłość jest najwyższym dobrem, które człowiek może osiągnąć. Jest to dobro integralne, obejmujące zarówno sferę duchową, jak i cielesną. Miłość do bliźniego jest bezpośrednim następstwem miłości do Boga. Tylko miłość prowadzi do jedności między ludźmi, tworząc więzi, które przekraczają indywidualne egoizmy. Miłość jest fundamentem życia moralnego, skłania nas do czynienia dobra i unikania zła.